Immutable X là giải pháp mở rộng quy mô layer 2 tập trung vào NFT và gaming trên Ethereum. Immutable X sử dụng giải pháp Validium StarkEx, một giải pháp Zk rollup được công ty StarkWare nghiên cứu và phát triển. Immutable X đã tận dụng thiết kế rollup tiết kiệm chi phí và không tính phí thực thi (execution fee) để giảm tối đa các chi phí liên quan đến Ethereum, từ đó xây dựng lợi thế cạnh tranh độc đáo cho Immutable X “NFTs Without Gas”, biến điều này thành một phần cốt lõi trong thương hiệu.
1. Tổng quan về Immutable X và IMX token
Immutable X là giải pháp mở rộng quy mô layer 2 (L2) tập trung vào NFT và gaming trên Ethereum. Dự án được thành lập vào năm 2018 bởi James Ferguson, Robbie Ferguson và Alex Connolly.
Immutable X cung cấp cơ sở hạ tầng và các công cụ phát triển phần mềm (SDK) cần thiết để mint, giao dịch và tích hợp các tài sản crypto vào trò chơi, giảm bớt rào cản gia nhập, giúp các nhà phát triển trò chơi tiết kiệm thời gian, tiền bạc và công sức khi xây dựng trò chơi trong web3.
Công nghệ của Immutable X
Immutable X sử dụng giải pháp Validium StarkEx, một giải pháp Zk rollup do công ty StarkWare nghiên cứu và phát triển. Công ty StarkWare (hay còn gọi là StarkWare Industries) do Eli Ben Sasson thành lập vào tháng 1/2018, Eli cũng là đồng sáng lập của STARK và ZCash. StarkWare giúp cải thiện khả năng mở rộng và quyền riêng tư của các blockchain bằng cách sử dụng công nghệ SNARK proof.
StarkEx là một bộ khung giúp các protocol xây dựng các specific rollup, ngoài ra các ứng dụng của StarkEX chỉ hạn chế ở việc giao dịch và thanh toán đơn giản như: AMM, Spot Trading, Payments, NFT minting và trading. StarkEX cho phép các Dapp triển khai ở hai chế độ chính:
- ZK Rollup: Sử dụng calldata để lưu trữ dữ liệu giao dịch trên Ethereum.
- Validium: Dữ liệu giao dịch được lưu trữ ngoài chuỗi (off-chain)
IMX token và các trường hợp sử dụng
IMX là token gốc của Immutable X, là ERC20 token tiện ích (utility) và quản trị (governance) với tổng nguồn cung 2 tỷ. IMX được sử dụng để khuyến khích người dùng và nhà phát triển trên Immutable X.
2. Cách hoạt động của Immutable X
Khi người dùng minting, di chuyển, giao dịch NFT trên Immutable X hay nói chung là các hoạt động làm thay đổi trạng thái của mạng. Các hoạt động này sẽ tạo ra các giao dịch (transactions). Mạng sẽ sử dụng tài nguyên để tính toán và xử lý các giao dịch này và gộp chúng thành các block trên Immutable X chain.
Sau khi các giao dịch được xử lý xong, Operator (tương tự như vai trò Sequencer trong Optimistic Rollup) sẽ tổng hợp và phát hành các lô giao dịch (transaction batches), sau đó gửi lên Ethereum cùng với Merkle root trước và sau khi xử lý các giao dịch mới.
Đối với các Optimistic Rollup, chúng phải đợi Verifier tính toán lại và so sánh trạng thái để đảm bảo sự chính xác trạng thái của các giao dịch mới được các Rollup protocol gửi lên. Trong khi đó, mỗi bản cập nhật trạng thái (state) từ Immutable X gửi lên Ethereum sẽ đi kèm với một STARK Proof. Trên Ethereum sẽ có một smart contract để xác minh tính đúng đắn của các STARK Proof.
Dữ liệu giao dịch trên Immutable X không được lưu trữ trên Ethereum mà được Data Availability Committee (DAC) lưu trữ off-chain, đây là một mạng lưới có chứa các node dùng để lưu trữ các dữ liệu trên Immutable X. Khi có tranh chấp, DAC sẽ cung cấp các dữ liệu liên quan.
Bên cạnh đó, DAC cũng phát hành các chứng thực trên mỗi lô giao dịch để chứng minh rằng dữ liệu nói trên thực sự có sẵn khi cần thiết. Tuy nhiên, chi phí việc ký chứng thực vẫn thấp hơn so với việc đăng dữ liệu giao dịch đầy đủ lên Ethereum dưới dạng calldata.
Việc sử dụng STARK Proofs thay vì SNARK Proofs đem đến cho Immutable X các ưu và nhược điểm sau:
- Ưu điểm: Không đòi hỏi Trusted Setup ban đầu và chống máy tính lượng tử (Quantum Resistant).
- Nhược điểm: Kích cỡ của STARK Proof lớn hơn SNARK Proof cho nên chi phí (tài nguyên) cho việc tạo proof sẽ cao hơn và tốc độ xác minh proof (verification time) cũng sẽ chậm hơn. Ngoài ra, vì công nghệ STARK còn khá mới nên so với SNARK, tài liệu hỗ trợ cho các nhà phát triển khan hiếm hơn.
3. Hệ sinh thái của Immutable X
Các sự kiện nổi bật
Dù tuổi đời còn khá trẻ, Immutable X đã có nhiều cột mốc ấn tượng, nổi bật là:
- Ngày 1/10/2021, TikTok thông báo ra mắt NFT trên Immutable X.
- Ngày 3/2/2022, Immutable X hợp tác với GameStop để ra mắt NFT Marketplace. Việc hợp tác này đi kèm gói hỗ trợ việc phát triển game trên hệ sinh thái trị giá 100 triệu USD.
- Ngày 16/8/022, Immutable X thông báo ra mắt quỹ thúc đẩy sự phát triển của hệ sinh thái trị giá 500 triệu USD.
- Ngoài ra, Immutable X còn hợp tác với nhiều thương hiệu lớn và nhỏ như tổ chức esports ESL,…
Tổng quan về hệ sinh thái
Tính đến nay, đã có hơn 100 dự án đang được phát triển trên Immutable X và con số này ngày càng tăng. Ngoài các game được phát triển trên hệ sinh thái, Immutable X còn tích cực hợp tác với các đối tác bên ngoài hệ, nổi bật là TikTok, GameStop, OpenSea…
Xét về bối cảnh hiện tại của Immutable X, mặc dù khá nhiều game thông báo đang phát triển trên hệ sinh thái nhưng số lượng game ra mắt thực tế rất hạn chế và những dự án game chất lượng tốt chỉ đếm trên đầu ngón tay.
Illuvium là dự án game nổi bật nhất trong hệ sinh thái. Đây là game chiến thuật theo thể loại turn-based, dự án là game đầu tiên phát triển trên Immutable X. Hiện tại Illuvium đã ra mắt bản beta và dự kiến sẽ mở cửa trong 2023.
4. Doanh thu, chi phí và lợi nhuận của Immutable X
Chi phí vận hành Immutable X
Immutable X là một Validium được xây dựng dựa trên công nghệ StarkEx. Nói cách khác, có thể xem nó như một zk Rollup nhưng lưu trữ dữ liệu off-chain
Như mọi rollup protocol khác, việc vận hành hệ thống Immutable X sẽ tiêu tốn một số chi phí. Chúng ta có thể chia chi phí vận hành của Immutable X thành Fixed cost (chi phí cố định đo bằng gas) và Variable cost (chi phí biến đổi đo bằng gas). Các bạn có thể xem bài viết “Tổng quan Rollup Economics” để tìm hiểu thêm.
Chi phí cố định chính của Immutable X bao gồm:
- Ethereum base transaction cost (Chi phí giao dịch cơ sở Ethereum).
- State write cost (chi phí đăng trạng thái của Immutable X lên Ethereum).
- STARK Proof verification cost (chi phí xác thực STARK Proof).
- DAC verify availability proof cost (chữ ký của DAC kèm theo mỗi lô giao dịch).
Chi phí biến đổi chính của Immutable X bao gồm:
- Chi phí thực thi Immutable X.
- Chi phí lưu trữ data trên Ethereum (chi phí calldata).
Điều đáng chú ý:
- Immutable X không tính phí thực thi trên L2 (Immutable X execution fee).
- Immutable X lưu trữ dữ liệu giao dịch off-chain thay vì sử dụng calldata để lưu dữ liệu giao dịch đầy đủ ở dạng nén trên Ethereum.
Immutable X đã tận dụng thiết kế Rollup tiết kiệm chi phí và không tính phí thực thi để giảm tối đa các chi phí liên quan đến Ethereum, từ đó xây dựng lợi thế cạnh tranh độc đáo cho Immutable X “NFTs Without Gas”, biến điều này thành một phần cốt lõi trong thương hiệu.
Với mức độ sử dụng hiện tại, trung bình mỗi ngày Immutable X sử dụng 50M (50 triệu) gas cho các chi phí liên quan đến Ethereum, con số này đã giảm 2.5 lần so với đợt cao điểm vào tháng 11/2021. Với giá gas trung bình là 15 gwei, 50M gas tương đương 0.75 ETH.
Doanh thu của Immutable X
Mặc dù không thu phí giao dịch như Arbitrum One hay Optimism nhưng Immutable X điều hành một NFT marketplace riêng (market.immutable.com). Protocol thu 2% với mỗi lệnh giao dịch và đây chính là nguồn doanh thu chính của họ. Khi các dự án NFT quyết định xây dựng trên Immutable X, họ sẽ sử dụng NFT marketplace chung này để làm thị trường giao dịch chính cho các NFT liên quan.
Ví dụ: A niêm yết một NFT với giá 1 ETH trên Immutable marketplace. Khi B mua NFT này, anh ta sẽ phải trả 1.02 ETH, trong đó 1 ETH chuyển cho A và 0.02 ETH chuyển đến ImmutableX protocol.
Ở thời điểm thực hiện bài viết này (16/11), khối lượng giao dịch 24h được ghi nhận ở mức 190,000 USD, phí protocol Immutable X thu được vào khoảng 3,800 USD. Nhìn chung, khối lượng giao dịch của Immutable NFT marketplace đã giảm rất nhiều so với thời kỳ đỉnh cao vào cuối năm 2021.
Lợi nhuận Immutable X
Lợi nhuận Immutable X được tính đơn giản theo công thức:
Lợi nhuận = Tổng thu nhập – Tổng chi phí
Trong đó, doanh thu của giao thức đến từ phí giao dịch 2% trên Immutable marketplace. Từ tháng 5/2022, chi phí trung bình để vận hành Immutable X tốn 50M gas mỗi ngày, với phí gas 15 gwei, chi phí tính ra ETH rơi vào khoảng 0.75 ETH/ngày.
Kể từ khi hệ sinh thái UST và Luna sụp đổ, mức độ hoạt động trên Immutable X giảm khá mạnh, nhưng nhìn chung giao thức vẫn đang có lợi nhuận.
Nhìn chung, triết lý cốt lõi của Immutable X là tập trung vào người dùng, nhà phát triển, mang lại cho họ trải nghiệm tốt hơn trên Immutable X. Nên protocol không đánh đồng các giao dịch như nhau, Immutable X chỉ thu phí các lệnh giao dịch có giá trị cao như phí giao dịch NFT để tài trợ cho các giao dịch có giá trị thấp như chuyển NFT hoặc mint NFT.
5. Nhận định tổng quan về Immutable X và sự phát triển Web3 Gaming
Immutable X đóng vai trò “người kết nối”, cho phép việc tương tác giữa nhiều nhóm người tham gia trong một mạng lưới, hai nhóm người chính mà Immutable X nhắm tới bao gồm:
- Các nhà phát triển triển game: Những nhà phát triển tận dụng cơ sở hạ tầng và các công cụ phát triển của Immutable X để tích hợp và giao dịch các NFT trong trò chơi.
- Users: Nhóm người dùng và người chơi game trên Immutable X, với mục đích thoả mãn nhu cầu nào đó, có thể là nhu cầu giải trí, đầu tư…
Theo thời gian, số lượng trò chơi tích hợp với Immutable X sẽ tăng lên. Giả sử tỷ lệ chuyển đổi thành công là 1/1000, trong một nghìn trò chơi ra mắt sẽ có một trò chơi thu hút được nhiều người chơi, khi đó, nhu cầu trao đổi giá trị trong trò chơi sẽ tăng lên. Giá trị mà Immutable X tích lũy được thông qua Immutable X marketplace cũng sẽ tăng lên – gain more supply, gain more demand (cung tăng cầu tăng), tương tự như trường hợp của Axie game.
Bên ngoài những bước đi của chính Immutable X, sự phát triển của giao thức còn phụ thuộc vào sự phát triển chung của ngành Web3 Gaming. Xét ở khía cạnh kỹ thuật, hầu hết trò chơi gắn mác “Web3 Gaming” hiện tại hoàn toàn mang tính tập trung và chỉ đưa NFT lên on-chain.
Trong thực tế, một cơ sở hạ tầng giúp ích cho sự phát triển của Web3 Gaming phải là sự kết hợp của nhiều stack khác nhau:
- Trò chơi được chạy trên các P2P game clients để tránh các rủi ro tập trung.
- Execution layers (lớp thực thi) chuyên dụng cho Gaming.
- Data storage layer (lớp lưu trữ dữ liệu) chuyên dụng như Filecoin hay Arweave.
- ….
Nhìn chung, Web3 Gaming đang ở giai đoạn đầu phát triển, và sẽ cần nhiều thời gian và sự nỗ lực của các bên liên quan để giúp Web3 Gaming phát triển trong tương lai.
6. Tổng kết
Trong bối cảnh hiện tại, Immutable X là một trong những execution layer (lớp thực thi) hàng đầu cho các dự án Gaming. Đặt trường hợp Gaming thật sự lớn mạnh về sau này, Immutable X có thể chiếm một vị thế quan trọng trong đó. Tuy nhiên, còn rất nhiều thứ cần cải thiện và phát triển để đưa Web3 Gaming từ một narrative trở thành một xu hướng thật sự.
